مجتمع پژوهشی DESI شامل چندین دستگاه است که درون یک گنبد تلسکوپ ۱۴ طبقهای نصب شده اند. صفحه ی کانونی مدور نزدیک به بالای گنبد قرار دارد که شامل ده تیغه است و هر کدام مجهز به ۵۰۰ ربات کوچک هستند. این دستگاه‌ها نقشه نگاری کهکشانی را امکانپذیر میسازند. ۵۰۰۰ موتور رباتیک در اندازه ی مداد به موقعیت یابی فیبرهای نوری و قرارگیری آنها در ناحیهای ۱۰ میکرونی کمک میکنند که ضخامتی کمتر از یک تار موی انسان دارد. بدین ترتیب، این ابزار میتواند به صورت یکجا دادههای دقیقی را از ۵۰۰۰ کهکشان تهیه کند. این ابزار که روی تلسکوپ ۴ متری نیکوالس یو مایال (Mayall. U Nicholas) واقع در رصدخانه ی ملی کیت پیک در نزدیکی توسکان آریزونا نصب شده است، ۱۴ هزار درجهی مربع را پوشش میدهد که شامل یک سوم آسمان است. در تازه ترین انتشار داده خود، یک شبکهی کیهانی سه بعدی شامل بیش از 5.7 میلیون کهکشان را نقشهبرداری کرده است و این تعداد میتواند در آینده به ۴۰ میلیون کهکشان هم برسد. جولیان گای(Guy Julien)، دانشمند پروژهی DESI، دراینباره میگوید: این پروژه یک ماجراجویی جذاب است که با وجود همه گیری کرونا توانستیم آن را انجام دهیم. البته مجبور بودیم بهمدت چند ماه فعالیتمان را متوقف کنیم و مجددا کارها را از سر بگیریم. امروزه، پردازش دادهها و رصدها بهشکل خودکار درآمدهاند. دانشمندان هر روز صبح دادههای نزدیک به ۱۰۰ هزار کهکشان را دریافت میکنند که در طول شب جمعآوری شدهاند. گای و تیم او با پردازش دادههای موجود ساختارهای شبکه مانند و پیچیدهی کهکشانهایی را رصد می کنند که فاصلهی آنها به ۱۰ میلیارد سال نوری هم می رسد درواقع، نوری که از اجرام دریافت میکنند، مربوط به زمانی است که عمر جهان کمتر از نیمی از عمر االن آن بود. گای افزود: "این پروژه هدف علمی مشخصی دارد: اندازهگیری دقیق سرعت انبساط جهان." منظور او انرژی تاریک است؛ انرژی ای اسرارآمیز و درعینحال فراگیر که نزدیک به ۷۰ درصد جهان را تشکیل میدهد و عامل انبساط سریعتر آن است. گای و همکاران او امیدوارند که با نقشه برداری از کهکشان های دور دست، به ماهیت واقعی انرژی تاریک پی ببرند. اگر DESI چگونگی تکامل انرژی تاریک را نشان دهد به حل این مسئله کمک خواهد کرد. این نقشه در واقع سیتی اسکنی سه بعدی از جهان است که زمین در مبدا آن قرار دارد و زاویهی دید به صورتهای فلکی سنبله، مار و هرکول را در فواصل بیش از 5 میلیارد سال نوری نشان میدهد. هر نقطهی رنگی این تصویر نشان دهندهی یک کهکشان است که خود از صد میلیارد تا یک تریلیون ستاره تشکیل شده است. گرانش هم کهکشانها را به ساختارهایی به نام شبکهی کیهانی تبدیل میکند که شامل خوشههای متراکم، رشتهها و فضاهای خالی هستند. در سالهای آینده،تلسکوپ های دیگری هم هستند که قرار است اطلس کهکشانی دقیق تری تهییه کنند. سال آینده، رصدخانهی ورا روبین (Rubin Vera)با سرمایهی بنیاد علوم ملی آمریکا راهاندازی میشود که روی کوهستان خشک شمال شیلی بنا شده است. این تلسکوپ میلیاردها کهکشان را به چند دسته تقسیم خواهد کرد. همچنین، اخترفیزیکدانان در حال آمادهسازی فضاپیمای یوکلید از آژانس فضایی اروپا هستند که سال ۲۰۲۳ پرتاب خواهد شد. تلسکوپ فضایی نانسی گریس رومان هم قرار است در سال ۲۰۲۷ پرتاب شود. هر دوی این تلسکوپ ها مجهز به ابزارهایی برای اندازهگیری فاصله و طیف کهکشان‌ها در نقاط عمیق تر جهان هستند.

نویسنده خبر: حسین فتح الدین

منابع:

https://www.sciencealert.com/we-now-have-the-largest-and-most-detailed-3d-map-of-the-universe-ever-made

https://www.wired.com/story/astrophysicists-release-the-biggest-map-of-the-universe-yet/